Văn Miếu – Quốc Tử Giám là quần thể di tích đa dạng, phong phú hàng đầu của thành phố Hà Nội, nằm ở phía Nam kinh thành Thăng Long. Quần thể kiến trúc Văn Miếu – Quốc Tử Giám bao gồm: hồ Văn, khu Văn Miếu – Quốc Tử Giám và vườn Giám, mà kiến trúc chủ thể là Văn miếu (chữ Hán: 文廟) - nơi thờ Khổng Tử, và Quốc tử giám (chữ Hán: 國子監) - trường đại học đầu tiên của Việt Nam. Khu Văn Miếu – Quốc Tử Giám có tường gạch vồ bao quanh, phía trong chia thành 5 lớp không gian với các kiến trúc khác nhau. Mỗi lớp không gian đó được giới hạn bởi các tường gạch có 3 cửa để thông với nhau (gồm cửa chính giữa và hai cửa phụ hai bên). Từ ngoài vào trong có các cổng lần lượt là: cổng Văn Miếu, Đại Trung, Khuê Văn các, Đại Thành và cổng Thái Học.[1] Với hơn 700 năm hoạt động đã đào tạo hàng nghìn nhân tài cho đất nước. Ngày nay, Văn Miếu – Quốc Tử Giám là nơi tham quan của du khách trong và ngoài nước đồng thời cũng là nơi khen tặng cho học sinh xuất sắc và còn là nơi tổ chức hội thơ hàng năm vào ngày rằm tháng giêng. Đặc biệt, đây còn là nơi các sĩ tử ngày nay đến "cầu may" trước mỗi kỳ thi quan trọng.
Văn Miếu – Quốc Tử Giám là quần thể di tích đa dạng, phong phú hàng đầu của thành phố Hà Nội, nằm ở phía Nam kinh thành Thăng Long. Quần thể kiến trúc Văn Miếu – Quốc Tử Giám bao gồm: hồ Văn, khu Văn Miếu – Quốc Tử Giám và vườn Giám, mà kiến trúc chủ thể là Văn miếu (chữ Hán: 文廟) - nơi thờ Khổng Tử, và Quốc tử giám (chữ Hán: 國子監) - trường đại học đầu tiên của Việt Nam. Khu Văn Miếu – Quốc Tử Giám có tường gạch vồ bao quanh, phía trong chia thành 5 lớp không gian với các kiến trúc khác nhau. Mỗi lớp không gian đó được giới hạn bởi các tường gạch có 3 cửa để thông với nhau (gồm cửa chính giữa và hai cửa phụ hai bên). Từ ngoài vào trong có các cổng lần lượt là: cổng Văn Miếu, Đại Trung, Khuê Văn các, Đại Thành và cổng Thái Học.[1] Với hơn 700 năm hoạt động đã đào tạo hàng nghìn nhân tài cho đất nước. Ngày nay, Văn Miếu – Quốc Tử Giám là nơi tham quan của du khách trong và ngoài nước đồng thời cũng là nơi khen tặng cho học sinh xuất sắc và còn là nơi tổ chức hội thơ hàng năm vào ngày rằm tháng giêng. Đặc biệt, đây còn là nơi các sĩ tử ngày nay đến "cầu may" trước mỗi kỳ thi quan trọng.
Gắn liền với chiều dài ngàn năm văn hiến của thu đô Hà Nội, ta không thể không nhắc đến Văn Miếu – Quốc Tử Giám – trường đại học đầu tiên của nước ta, là biểu tượng cho truyền thống hiếu học của dân tộc Việt Nam ta.
Văn Miếu – Quốc Tử Giám được xây dựng vào thế kỷ 11 dưới thời Lý, nằm ở phía Nam kinh thành Thăng Long. Suốt hơn 800 năm, Văn Miếu- Quốc Tử Giám đã đào tạo ra nhiều nhân tài cho từng thời đại, người đỗ Tiến sĩ qua các khoa thi thời Lê sơ, thời Mạc và thời Lê Trung Hưng được dựng bia để tôn vinh các bậc hiền tài theo quan điểm Hiền tài là nguyên khí quốc gia.
Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, hiện nay Văn Miếu- Quốc Tử Giám đã có nhiều thay đổi về mặt kiến trúc so với thời nhà Lý với lối kiến trúc phương Đông, ảnh hưởng đậm nét bởi Nho giáo và Phật giáo. Nơi đây nằm giữa bốn dãy phố cổng chính là phố Quốc Tử Giám (phía Nam), phía Bắc là phố Nguyễn Thái Học, phía Tây là phố Tôn Đức Thắng, phía Đông là phố Văn Miếu. Văn miếu bao gồm hai di tích chính là Văn Miếu thờ Khổng Tử, các bậc hiền triết và Tư nghiệp Quốc Tử Giám Chu Văn An, người thầy đầu tiên của trường học.
Ban đầu nơi đây chỉ dành cho con vua và các bậc đại quyền quý, sau đã được mở rộng cho người ở cả nước. Toàn bộ kiến trúc Văn Miếu hiện nay đều là kiến trúc thời đầu nhà Nguyễn, khuôn viên được bao bọc bởi bốn bức tường xây bằng gạch vồ từ thời Hậu Lê. Hiện nay, quần thể kiến trúc Văn Miếu – Quốc Tử Giám được chia làm ba khu vực chính: Văn hồ, vườn Giám và khu nội tự. Hồ Văn nằm đối diện với cổng chính của Quốc Tử Giám, đây là một hồ nước trong, quanh bờ cây cối râm mát tạo cho hồ một không khí mát mẻ, thư thái để giải tỏa căng thẳng sau những ngày làm việc, học tập mệt mỏi.
Khu nội tự của Văn Miếu – Quốc Tử Giám được ngăn cách với Vườn Giám và không gian bên ngoài bởi bức tường gạch vồ, được chia làm năm lớp, mỗi lớp được giới hạn bằng tường gạch và các cửa thông nhau: một cửa chính giữa và hai cửa phụ hai bên với các kiến trúc chủ thể là: cổng Văn Miếu, cổng Đại Trung, Khuê Văn các, cổng Đại Thành, khu điện thờ, cổng Thái Học và kết thúc là khu Thái Học.
Trước khi khám phá kiến trúc bên trong Văn Miếu – Quốc Tử Giám, ta phải bước qua Văn Miếu môn, tức cổng tam quan ngoài cùng, cổng có ba cửa, cửa giữa cao to và xây 2 tầng. Từ Văn Miếu môn vào là khu Nhập Đạo với ba cửa chính theo thứ tự từ trái sang phải là Đại Trung, Thành Đức và Đại Tài.
Tiếp đến là Khuê Văn các với kiến trúc một lầu vuông tám mái, bao gồm bốn mái thượng và bốn mái hạ, cao gần chín thước được xây dựng dưới thời Nguyễn, là nơi khi xưa dùng để họp bình các bài văn hay của các sĩ tử đỗ kỳ thi hội. Khu tiếp theo là giếng Thiên Quang và hai vườn bia Tiến sĩ, nơi đây có 82 tấm bia Tiến sĩ hình con rùa bằng đá xanh theo quan niệm của ông cha ta rùa chính là thần Kim Quy biểu tượng cho tinh thần, sức mạnh, sự đùm bọc đoàn kết của dân tộc. Kế tiếp khu tiến sĩ và giếng Thiên Quang là Đại Thành môn với kiến trúc ba gian và hai hàng cột hiên trước sau và một hàng cột giữa.
Qua Đại Thành môn là đến khu điện thờ, đây là khu vực chính của di tích Quốc Tử Giám, là nơi thờ Khổng Tử, Chu Công, Tứ Phối, Thất thập nhị hiền v.v… và cũng là nơi giảng dạy của trường giám thời xưa. Khu Khải Thánh hay còn gọi là khu Thái học là khu sau cùng của di tích, không chỉ là nơi thờ cha mẹ của Khổng Tử mà còn là nơi rèn đúc nhân tài cho nhiều triều đại.
Nhà Tiền Đường, Hậu Đường là công trình mới nằm trong công trình trùng tu khu Thái Học trong đó Tiền Đường là nơi trưng bày truyền thống hiếu học, tôn sư trọng đạo ngày nay, đồng thời cũng là nơi tổ chức các cuộc hội thảo khoa học, văn hoá nghệ thuật dân tộc, Hậu Đường là nơi tôn vinh vị danh sư Chu Văn An, tôn vinh nền giáo dục Nho học Việt Nam và tôn vinh những người đã có công xây dựng Văn Miếu – Quốc Tử Giám.
Không chỉ có ý nghĩa khuyến khích hiền tài giúp nước mà Văn Miếu – Quốc Tử Giám còn là biểu tượng lưu dấu quá trình hình thành và phát triển của tầng lớp trí thức Nho học Việt Nam, những người đã tiếp thu và phát huy xuất sắc tinh hoa của các nền văn minh phương Đông để sáng tạo ra cả kho tàng văn hiến Hán Nôm giàu đậm tinh thần yêu nước và bản sắc dân tộc, nơi đây gắn liền với nhiều nét mộc mạc của thời đại phong kiến, chứa đựng tinh hoa văn hóa qua các triều đại, đóng vai trò sử đá của nền giáo dục khoa cử Việt Nam.
Tuy có không ít sự đổi thay nhưng Văn Miếu – Quốc Tử Giám vẫn giữ nguyên được những nét đẹp truyền thống. Nơi đây mỗi độ tết đến xuân về, hình ảnh cổ xưa lại hiện về qua hình ảnh những ông đồ già với hoạt động xin chữ đầu năm _ nét văn hóa của người Hà Nội. Với những giá trị lịch sử và văn hóa như vậy, Văn Miếu – Quốc Tử Giám đã trở thành niềm tự hào của người dân thủ đô nói chung và người Việt Nam nói riêng.
Di tích Quốc gia Đặc biệt Văn Miếu – Quốc Tử Giám là một trong những công trình kiến trúc, lịch sử, văn hóa lâu đời và cổ kính nhất của Thủ đô Hà Nội, nơi xưa kia đã đào tạo ra hàng ngàn các bậc đại khoa hiền tài Đất nước. Ngày nay, Di tích là nơi lưu giữ, bảo tồn nhiều truyền thống tốt đẹp của Dân tộc như: Hiếu học, Hiếu nghĩa, Tôn sư trọng đạo, Tôn trong nhân tài... là những giá trị nhân văn có ý nghĩa giáo dục tích cực trong cuộc sống đương đại.
Tuy nhiên, trải qua bao thăng trầm trong suốt gần 1000 năm lịch sử, đến những giai đoạn năm 1980, Di tích đã bị xuống cấp nghiêm trọng, mái dột, tường xiêu, sân - đường gạch vỡ khấp khểnh, cỏ mọc um tùm, ngập cả tràn lối đi…Tháng 10/1987, đ/c Nguyễn Văn Linh – Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam đến thăm Văn Miếu – Quốc Tử Giám và chỉ đạo Thành phố Hà Nội phải tiến hành tu bổ, tôn tạo, tổ chức các hoạt động phù hợp, tương xứng với tầm vóc của Di tích.
Quán triệt tinh thần chỉ đạo của Đảng và Nhà nước, ngày 25/4/1988, UBND Thành phố Hà Nội ra quyết định số 1776/QĐ-UB thành lập Trung tâm hoạt động VHKH Văn Miếu – Quốc Tử Giám. Đề cập đến sự kiện này, Nguyên Phó Chủ tịch UBND Thành phố Trần Thị Tâm Đan (người ký quyết định) cho biết: “…Thành phố quyết định thành lập tổ chức sinh hoạt tại di tích Văn Miếu - Quốc Tử Giám thành một Trung tâm để tổ chức các sinh hoạt văn hoá khoa học và giáo dục. Định hướng là như vậy... Ngày đó, thì Di tích cũng còn rộng, nên quyết định đầu tư, xây dựng, phát triển để bảo vệ cái Di tích ấy, nhưng mà muốn vừa đầu tư vừa làm thế nào tạo điều kiện cho ở đấy tổ chức được những sinh hoạt về văn hoá, khoa học và giáo dục”.
Vậy là Trung tâm ra đời với nhiệm vụ quản lý, bảo vệ, bảo tồn và phát huy giá trị của Di tích Văn Miếu - Quốc Tử Giám (khu vực nằm trong khuôn viên tường gạch bao quanh). Bàn thêm về việc đặt tên cho Đơn vị, Nhạc sĩ Nguyễn Vĩnh Cát – Nguyên Giám đốc Sở Văn hóa và Thông tin Hà Nội, kiêm Giám đốc đầu tiên của Trung tâm hoạt động VHKH Văn Miếu-Quốc Tử Giám giải thích: “Muốn phát huy giá trị của di tích không gì bằng phải có những tổ chức hoạt động, không chỉ hoạt động Văn hoá, theo đúng nghĩa cũng rất rộng rồi, nhưng mà phải nhấn mạnh Khoa học vì đây là trường Đại học đầu tiên, cho nên không thể đặt nhẹ những hoạt động khoa học”.
Những năm đầu, Trung tâm sinh hoạt như một tổ của Phòng Bảo tồn – Bảo tàng thuộc Sở Văn hóa và Thông tin Hà Nội do đ/c Giám đốc Sở trực tiếp điều hành. Kế hoạt động tập trung chủ yếu vào công tác tu bổ, tôn tạo Di tích và thuyết minh – tuyên truyền.
Theo thời gian chức năng, nhiệm vụ cũng như bộ máy cơ cấu tổ chức dần kiện toàn. Năm 2000, với việc vườn Giám được bàn giao lại cho Di tích, Tổ Duy tu – Môi trường ra đời và song hành hoạt động cùng hai tổ Hành chính và Thuyết minh. Năm 2005, bộ máy phòng ban chức năng của Trung tâm chính thức được thành lập gồm 3 phòng: Hành chính tổ chức - Tài chính, Nghiệp vụ - Thuyết minh và Duy tu - Môi trường”. Năm 2006, Hồ Văn được bàn giao cho Đơn vị quản lý. Mặt bằng Di tích được mở rộng đáng kể. Đến tháng 12/2011, để đẩy mạnh hoạt động khoa học, phòng Nghiên cứu - Sưu tầm ra đời.
Hiện nay, với 04 phòng chuyên môn: Hành chính - Tổng hợp, Nghiên cứu - Sưu tầm, Giáo dục - Truyền thông và Duy tu - Môi trường, Đơn vị có chức năng, nhiệm vụ: quản lý, bảo tồn, phát huy và khai thác giá trị di tích Quốc gia đặc biệt Văn Miếu – Quốc Tử Giám; Tổ chức các hoạt động nghiên cứu khoa học về Văn Miếu – Quốc Tử Giám; Tổ chức các hoạt động văn hoá phục vụ công chúng, khách tham quan di tích (Quyết định số 574/QĐ-SVHTT ngày 29/5/2017).
Thời gian thấm thoắt trôi qua, mới đấy mà đã hơn 30 năm, từ chỗ vẻn vẹn chỉ có 08 cán bộ nhân viên đầu tiên, đến nay Đơn vị đã lớn mạnh với trên 90 người. CBNV Trung tâm, người đi trước giúp đỡ người đi sau, cùng chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm, nỗ lực học tập, giúp đỡ lẫn nhau để hoàn thành tốt nhiệm vụ chuyên môn, chính trị được giao.
Kết quả: Di tích Văn Miếu – Quốc Tử Giám từ chỗ mái dột, tường xiêu, không gian vắng vẻ đìu hiu khi trước kia, nay trở thành một trong những địa chỉ văn hóa - du lịch hàng đầu củaThủ đô và cả nước. Mỗi năm, Di tích đón gần 2 triệu lượt khách thăm quan, trên 500 trường học, hàng trăm đoàn cấp cao của Đảng, Nhà nước...
Thật đúng như PGS, TS Đặng Văn Bài (Nguyên Cục trưởng Cục Di sản Văn hóa, PCT Hội DSVH VN, Ủy viên Hội đồng Di sản Thế giới) nhận xét: “Khi chúng ta thành lập cái Trung tâm Hoạt động Văn hóa Khoa học Văn Miếu – Quốc Tử Giám thì đúng là khu Di sản đã thay da đổi thịt và hồi sinh”./.
Văn Miếu - Quốc Tử Giám, tháng 4/2019
Thuyết minh về Văn Miếu Quốc Tử Giám gồm 8 mẫu hay, kèm theo dàn ý chi tiết, giúp các em học sinh lớp 9 có thêm nhiều thông tin bổ ích, hiểu rõ hơn về lịch sử hình thành, nguồn gốc, ý nghĩa lịch sử của Văn Miếu Quốc Tử Giám.
Văn Miếu Quốc Tử Giám vẫn là địa điểm du lịch thu hút đông đảo du khách, giúp chúng ta vừa nhớ về cội nguồn, vừa khấn bái, vừa tìm hiểu được lịch sử của cha ông ta. Mời các em cùng tham khảo bài viết để hoàn thiện bài văn Thuyết minh về một nét đặc sắc trong di tích thắng cảnh quê em.